Ηλιας Π. Τσουκαλας 30.03.1914 – 12.05.2000

Ο Πλοίαρχος Ηλίας Π. Τσουκαλάς, αποτελεί μια από τις πλέον εμβληματικές φυσιογνωμίες των Υποβρύχιων Αξιωματικών του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συνδέοντας το όνομά του με τις σημαντικότερες στιγμές και περιόδους δράσης των Ελληνικών Υποβρυχίων. 

Ο Ηλίας Τσουκαλάς έμεινε στην ιστορία ως ο γενναίος Ύπαρχος του «Κατσώνη», του Υποβρυχίου Υ1 που έγραψε μία από τις πιο δραματικές σελίδες της ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού: 

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1943, κατά την διάρκεια της μοιραίας τελευταίας του περιπολίας, το Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ βυθίστηκε στα ανοικτά της Σκιάθου μετά από εν επιφανεία μάχη με γερμανικό ανθυποβρυχιακό, κατά την οποία σκοτώθηκαν 32 μέλη του πληρώματος -μεταξύ αυτών και ο Κυβερνήτης Βασίλης Λάσκος-ενώ 17 ναυαγοί αιχμαλωτίστηκαν από το εχθρικό πλοίο. 

Ο Ύπαρχος Ηλίας Τσουκαλάς, αφού αγωνίστηκε μέχρις εσχάτων να κρατήσει στην επιφάνεια όσο το δυνατόν περισσότερο τον βυθιζόμενο ΚΑΤΣΩΝΗ, ώστε να εξέλθουν του Υποβρυχίου όλοι οι εγκλωβισμένοι συμπολεμιστές του, το εγκατέλειψε τελευταίος, κατόρθωσε να διαφύγει της αιχμαλωσίας, και κολυμπώντας επί 9 ώρες μαζί με δύο ακόμα συμμαχητές του να φτάσει στις παρακείμενες ακτές της Σκιάθου, και από εκεί, μετά από πολλές περιπέτειες, να ξαναγυρίσει στη Βάση Υποβρυχίων στη Μέση Ανατολή για να συνεχίσει τον αγώνα.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1914. Γόνος ναυτικής οικογενείας από την Ζάκυνθο, ο πατέρας του Πελοπίδας Τσουκαλάς ήταν αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, που διακρίθηκε ως συγγραφέας Ναυτικών επιστημονικών συγγραμμάτων και εφευρέτης, ο δέ θείος του Λυκούργος Τσουκαλάς ήταν επίσης αξιωματικός του Ναυτικού που διακρίθηκε στον πόλεμο του 1912-13.  

Ο Ηλίας Τσουκαλάς απεφοίτησε πρώτος σε σειρά επιτυχίας από το Πρακτικό Τμήμα της Βαρβακείου Προτύπου Σχολής το 1931, και τον ίδιο χρόνο εισήχθη στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων (ΣΝΔ). 

Το 1935 απεφοίτησε από την ΣΝΔ ως Αρχηγός Τάξεως και ονομάσθηκε Σημαιοφόρος. 

Στη συνέχεια υπηρέτησε στο Στόλο καί συγκεκριμένα στα πλοία Κ/Δ ΕΛΛΗ, Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ, Α/Τ ΣΦΕΝΔΟΝΗ, Α/Τ ΠΑΝΘΗΡ, Α/Τ ΨΑΡΑ, καί Α/Τ ΣΠΕΤΣΑΙ, και προαχθείς σε Ανθυποπλοίαρχο διεξήλθε τις Σχολές Γ/Ε Ανθυποπλοιάρχων πρώτος σε σειρά επιτυχίας. 

Τις παραμονές του Ελληνο-ιταλικού Πολέμου κατατάχθηκε εθελοντικά στην Υπηρεσία των Υποβρυχίων, όπου και σταδιοδρόμησε ευδοκίμως σε όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μεταπολεμικά, μέχρι τις 12-2-47. 

Η σταδιοδρομία του εκκινεί στο Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ1), συμμετέχοντας στο σύνολο των οκτώ πολεμικών περιπολιών του στην Αδριατική (1940-1941) και στο Αιγαίο (1941-1943).

Αρχικά υπηρέτησε στο Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ1) ως Γ΄ και Δ’ αξιωματικός στον πόλεμο του 40-41, και κατόπιν, αφού διέφυγε με το Υ/Β του στη Μέση Ανατολή (με την αποδημία του Στόλου) υπηρέτησε ως Ύπαρχος στο ίδιο Υποβρύχιο. Έλαβε μέρος σε όλες τις Πολεμικές περιπολίες και ειδικές αποστολές του Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ (Υ1), τέσσερεις στην Αδριατική (΄40-΄41) και τέσσερεις στο Αιγαίο (1941-43).

Το 1944 στάλθηκε, ως Υποπλοίαρχος, για να φοιτήσει στην Αγγλία, στο περίφημο σχολείο Κυβερνητών του Βρετανικού ΠΝ – παγκοσμίως γνωστό ως “The Perisher”- όπου του απενεμήθη  πτυχίο της Βρετανικῆς Σχολῆς Κυβερνητῶν Υ/Β (Commanding Officers Qualifying Course / C.O.Q.C). 

Επιπλέον δε έτυχε, εκ μέρους του Βρετανικού Ναυαρχείου Υποβρυχίων, Βραβείου με Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας, για επινόησή του σχετική με τη βολή τορπιλών από Υ/Β εν καταδύσει, μία μέθοδος, η οποία χρησιμοποιήθηκε από τα Βρετανικά Υ/Β έως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. 

Χαρακτηριστικό είναι ότι η εφεύρεση του Ηλία Π. Τσουκαλά με τίτλο “Revised Torpedo Salvo Slide Rule” ονομάστηκε προς τιμήν του και έμεινε γνωστή ως  “The Greek Slide Rule”.

Η εκπαιδευτική του συνεισφορά

Επιπρόσθετα, ο Ηλίας Π. Τσουκαλάς μεταλαμπάδευσε στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό τη γνώση που αποκόμισε στην Μ. Βρετανία, θέτοντας τις βάσεις για τη διεξαγωγή του Σχολείου Κυβερνητών, στην δομή που διατηρείται έως και σήμερα.

Γι’ αυτό, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, η Διοίκηση Υποβρυχίων είχε την πρωτοβουλία να τον τιμήσει μετά θάνατον, και στις 9 Δεκεμβρίου 2019, σε ειδική Τελετή Ονοματοδοσίας στη Βάση Υποβρυχίων στη Σαλαμίνα, ονομάτισε την αίθουσα διδασκαλίας Κυβερνητών Υποβρυχίων «Πλοίαρχος Η. Τσουκαλάς ΠΝ».

Μεταπολεμικά, ο Ηλίας Τσουκαλάς υπηρέτησε Κυβερνήτης των Υ/Β Πιπίνος και Παπανικολής. Στις 5.2.45 ανέλαβε τη διακυβέρνηση του Υ/Β Ματρώζος και από τις 23.4.45 τοποθετήθηκε Κυβερνήτης του νεότευκτου Υ/Β Δελφίν (αγγλικής ναυπήγησης), με τον οποίο έλαβε μέρος στη Μάλτα σε προχωρημένες ανθυποβρυχιακές ασκήσεις σε συνεργασία με αγγλικά αντιτορπιλικά, προκειμένου αυτά να μετασταθμεύσουν διαδοχικά στην Άπω Ανατολή για τη συνέχιση του πολέμου από του Συμμάχους εναντίον της Ιαπωνίας.

Από τον αγιασμό μετά την παραλαβή του Υ/Β Δελφίν, 24.4.1945. Διακρίνονται στη γέφυρα του Υ/Β ο Διοικητής Υποβρυχίων Πλοίαρχος Βασίλης Κύρης και ο Κυβερνήτης Υποπλοίαρχος Ηλίας Τσουκαλάς.(φωτό Αρχείο Ηλ. Τσουκαλά)

Στή διάρκεια τοῦ Ελληνικού Εμφυλίου πολέμου υπηρέτησε ως Διευθυντής Πληρωμάτων στο Αρχηγείο Ναυτικής Εκπαιδεύσεως στο Σκαραμαγκά, Υπηρεσία την οποία αναδιοργάνωσε πλήρως με τρόπο, ώστε να αποτελέσει σταθμό στον κλάδο αυτό του ΠΝ, ανταποκρινόμενη στις πολλαπλές απαιτήσεις επάνδρωσης νέων μονάδων του ΠΝ για τις θαλάσσιες μεταφορές της εποχής εκείνης. Στη συνέχεια, χρημάτισε πρώτος Κυβερνήτης στο μεταπολεμικό εκπαιδευτικό πλοίο των Ναυτικών Δοκίμων και ναυτοπαίδων «Αρματωλός» με το οποίο εξετέλεσε τον Θερινό εκπαιδευτικό πλου του 1948, πήρε μέρος σε περιπολίες και επιχειρήσεις το 1949. Στη συνέχεια διετέλεσε Κυβερνήτης του Α/Τ Νίκη (1952-53), και Κ/Β Πολεμιστής (1953).

Χρησιμοποιήθηκε κατόπιν, ως έμπειρος επιτελικός Αξιωματικός στη Ναυτική Ακαδημία (όπου εκτός από το πτυχίο της Σχολής Συνεργασίας Αεροπορίας-Ναυτικού που είχε ήδη, τού δόθηκε και πτυχίο Εκπαιδευτού Ανωτέρων Αξιωματικών), καθώς και στη Διεύθυνση Οργανώσεως και Εκπαιδεύσεως του ΓΕΝ, στο Στόλο και το ΝΑΤΟ (Comednoreast).

Ο Ηλίας Τσουκαλάς έγραψε τα εξής βιβλία: 

Την «Ναυτική», ένα θαυμάσιο εγχειρίδιο διδασκαλίας της Ναυτιλίας «άνευ διδασκάλου» (εγκεκριμένο από το Υ.Ε.Ν., την Ε.Ε.Ε. και την Σ.Δ.Ν., το οποίο έλαβε έπαινο και σύσταση τον Δεκέμβριο 1969 από την Ακαδημία Αθηνών.

Το σπινθηροβόλο «Τορπίλη Νο ΄89…Πύρ!!» με σπαρταριστά ανέκδοτα από το Πολεμικό Ναυτικό, που κυκλοφόρησε το 1989.  

Ωστόσο, το εμβληματικό βιβλίο του, είναι το συγκλονιστικό «Υποβρύχιον Υ1-Λάμπρος Κατσώνης».

Το έγραψε το 1951, οκτώ χρόνια μετά τη βύθιση του Κατσώνη. Μόλις το βιβλίο κυκλοφόρησε τότε από τις εκδόσεις Ίκαρος, έγινε μπεστ-σέλερ και το επόμενο έτος τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Στις σελίδες του εξιστορεί τα γεγονότα εκείνης της δραματικής νύχτας που βυθίστηκε το Υποβρύχιό του, την προσπάθειά του να βγάλει τους εγκλωβισμένους συμμαχητές του από το βυθιζόμενο υποβρύχιο, τον χαμό του Κυβερνήτη του και των συμπολεμιστών του, την περιπέτειά του να φτάσει κολυμπώντας επί 9 ώρες στα Καστρονήσια της Σκιάθου, να διασχίσει με τα πόδια όλο το Πήλιο, αλλά και την επεισοδιακή διαφυγή του από την Γερμανοκρατούμενη Ελλάδα για να ξαναγυρίσει στη Βάση Υποβρυχίων στη Μέση Ανατολή για να συνεχίσει τον αγώνα. 

Για την πολεμική του δράση ο Ηλίας Τσουκαλάς τιμήθηκε με τον Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας και δύο φορές με τον Ελληνικό Πολεμικό Σταυρό και άλλα μετάλλια και παράσημα. Επίσης, τιμήθηκε δύο φορές (κάτι εξαιρετικά σπάνιο) με τον Βρετανικό Πολεμικό Σταυρό Εξαιρέτων Πράξεων (D.S.C.).

Τα παράσημα – μετάλλια του Ηλία Π. Τσουκαλά (από ΑΡ προς τα ΔΕ): 1. Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας (1940).  Του απενεμήθη για την διαγωγή κατά τη βύθιση του ΚΑΤΣΩΝΗΣ. 2. Χρυσός Σταυρός των Ιπποτών του Τάγματος του Γεωργίου Α΄ μετά Ξιφών. 3. Σταυρός Ταξιαρχών Τάγματος Φοίνικος μετά Ξιφών.  4. Χρυσός Σταυρός των Ιπποτών του Τάγματος του Φοίνικος μετά Ξιφών. 5. Πολεμικός Σταυρός 1940 Β΄ Τάξεως (διπλή απονομή). Ένας για την περιπολία στην Αδριατική με Κυβερνήτη τον Σπανίδη (βύθιση QUINTO) και ένας για την πρώτη περιπολία με Κυβερνήτη τον Λάσκο (βύθιση TERGESTEA και SAN ISIDORO). 6. Σταυρός Αγώνος Βασιλικού Ναυτικού 7. Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων 1940 (διπλή απονομή). Τού απενεμήθη δύο φορές: μία για τη δεύτερη περιπολία με Κυβερνήτη τον Λάσκο (βύθιση RIGEL) και μία για την εν γένει δράση του στα Υ/Β στη περίοδο 1940-44. 8. Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Β΄ Τάξεως. 9. Αναμνηστικό Μετάλλιο πολέμου 1940-41. 10. Αναμνηστικό Μετάλλιο Πολέμου 1941-45. 11. Distinguished Service Cross (D.S.C. and bar) (διπλή απονομή). Ο Βρετανικός Πολεμικός Σταυρός Εξαιρέτων Πράξεων του απενεμήθη δύο φορές: μία για  την πρώτη περιπολία με Κυβερνήτη τον Λάσκο (βύθιση TERGESTEA και SAN ISIDORO) και μία για την διαγωγή του κατά τη βύθιση του ΚΑΤΣΩΝΗΣ. 

Μετά την αποστρατεία του

Τό 1956 ο Ηλίας Τσουκαλάς αποστρατεύτηκε με τη θέλησή του από το ΠΝ με τον βαθμό του Πλοιάρχου. Αμέσως μετά την αποστρατεία του από το Ναυτικό, ανέλαβε την Διεύθυνση Σπουδών και την καθηγεσία ναυτικών μαθημάτων στη Δημόσια Σχολή Εμποροπλοιάρχων της Ύδρας. Δίδαξε επίσης Ναυτιλία καί Ν. Υπολογισμούς στή ΣΝΔ.  

Η αποστρατεία του από το Ναυτικό σε ηλικία 42 μόλις ετών, του επέτρεψε να εργαστεί από το 1959 έως το 1972 (οπότε και τον απομάκρυνε η Χούντα) ως Γενικός Διευθυντής στο Εθνικό Εκπαιδευτήριο Αναβρύτων στην Κηφισιά. Για 14 χρόνια έδωσε όλο του τον εαυτό στο σχολείο αυτό (το 3ο σχολείο παγκοσμίως που ενστερνιζόταν την παιδαγωγική φιλοσοφία του εμπνευσμένου παιδαγωγού Kurt Hahn), και αφοσιώθηκε ολόψυχα στους μαθητές του. Η σθεναρή διοίκηση του Ηλία Τσουκαλά, η οργάνωση, το υψηλό επίπεδο σπουδών και η λαμπρή συνέχιση και εξέλιξη της πορείας του σχολείου επί της Διεύθυνσής του, το κατέστησαν πρότυπο εκπαιδευτηρίου με σπάνιες αρχές γνώσης, παιδείας και καλλιέργειας του χαρακτήρα των μαθητών του. Οι Αναβρυτινοί Απόφοιτοι εκείνης της εποχής ακόμη τον θυμούνται με σεβασμό και αγάπη. 

Από το 1972 εργάστηκε ως ειδικός σύμβουλος στο ΥΕΝ (για την εκπαίδευση των Δοκίμων Πλοιάρχων και ασυρματιστών του Ε.Ν). 

Χρημάτισε επίσης, εντεταλμένος Σύμβουλος της «Ελληνικής Εριουργίας Α.Ε.» και Σύμβουλος της «Α.Ε. Οίνων και Οινοπνευμάτων (Βότρυς)», ενώ διετέλεσε Διευθυντής του  εργοστασίου των «Ελληνικών Υαλουργίων  Owens Α.Ε.» στην Ελευσίνα.

Ήταν μέλος του Δ.Σ. του «Αερολιμένος Αθηνών Α.Ε.» και Πρόεδρος του Δ.Σ. της Ναυτιλιακής Εταιρείας «Prodromos Lines S.A.» 

Αγαπούσε τον αθλητισμό ασχολούμενος ήδη από την εποχή που ήταν Δόκιμος με τον ναυταθλητισμό, διακριθείς στα αθλήματα: ελεύθερης κολύμβησης 100μ, καί 200μ, στις καταδύσεις και τις λεμβοδρομίες, όπου και κέρδισε σειρά από αθλητικά μετάλλια και διπλώματα. 

Ως Σημαιοφόρος μετείχε της ομάδας υδατοσφαίρισης του Στόλου, και αργότερα ως Πλωτάρχης εκλέχτηκε από την Ε.Θ.Ε, ως μέλος τοῦ C.I.S.M ( Comité International des Sports Militaires), τιμηθείς τό 1953 μέ το αργυρό τιμητικό μετάλλιο (Médaille d’honneur d’argent) εκ μέρους του Γαλλικού Υπουργείου Παιδείας. 

Μετά την ἀποστρατεία του από το Πολεμικό Ναυτικό διορίστηκε από το ΥΠΕΘΑ Τακτικό Μέλος της Ε.Ε της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων (Ε.Ο.Α) επί δύο τετραετίες, Πρόεδρος της Επιτροπής Φιλάθλου Ιδιότητος (Ε.Φ.Ι.) επί μία τριετία και Έφορος του Ολυμπιακού Κολυμβητηρίου Αθηνών, για μικρό χρονικό διάστημα (λόγω της αναγκαστικής αποχώρησής του επί Χούντας από την Ε.Ο.Α στις 31-12-68).

Η μετριοφροσύνη, η διακριτικότητα, η αντίθεσή του προς την επίδειξη και την αυτοπροβολή, αλλά και η έμφυτη σκωπτική του διάθεση -το χιούμορ του ήταν παροιμιώδες-, παρέμειναν τα κύρια γνωρίσματά του. 

Είχε κερδίσει τον σεβασμό, την εκτίμηση και την αγάπη όσων πολέμησαν μαζί του και όσων τον έζησαν από κοντά. 

Ήταν παντρεμένος επί 57 χρόνια με την Καίτη Πουλή-Τσουκαλά, την οποία είχε αρραβωνιαστεί στο Πορτ Σάιντ λίγο πριν φύγει για την τελευταία μοιραία περιπολία του Κατσώνη, τον Σεπτέμβριο του 1943.  

Είχε αποκτήσει δύο θυγατέρες τη Δανάη και την Μπήλιω.

Σε μία συνέντευξή του το 1997 στην ΕΡΤ, στην τηλεοπτική εκπομπή της δευτερότοκης κόρης του, όταν εκείνη τον είχε ρωτήσει πού βρήκε τη δύναμη να κολυμπήσει επί 9 ώρες μετά τη βύθιση του Κατσώνη, είχε απαντήσει αφοπλιστικά: «Είχα δώσει τον λόγο μου σε μία κοπέλα που αγαπούσα στο Πόρτ Σάιντ και της είχα υποσχεθεί ότι θα γυρίσω να την παντρευτώ. Δεν μπορούσα να αθετήσω τον λόγο μου!».

Απεβίωσε την 12η Μαΐου του 2000 σε ηλικία 86 ετών.